Aziz Sancar - 3 Sancar: Bilim özgürlük ister...

Sancar, bilim insanları, üniversiteler her türlü baskıdan uzak, özgür ortam ve destek isterler. Bilimciler de dinle uğraşmamalı, işlerine bakmalı. Türkiye’nin başarılara ihtiyacı var, bilimde ileri doğru koşmalıyız, diyor ve “Sancar evrime karşı” uydurmasının arka planını anlatıyor.

Orhan Bursalı

Aziz Hoca ile otelden çıkıyoruz. Bir şeyler yiyeceğiz, vejeteryan olduğunu biliyorum, uygun bir lokanta arıyorum. “En iyisi basit bir yemek olsun mesela gözleme yiyelim, daha önce Ankara Kalesi çevresine gitmiştim..” deyince Sancar, rota belirlendi. Kaleiçi çevresi, Samanpazarı, Bakırcılar Çarşısı yönü, orada böyle yerler var denince...

Bir avluya giriyoruz çevresi çay kahve ve gözleme vb sunan küçük dükkanlarla çevrili. Hemen buyur ediliyoruz, tanıyorlar, “Hocam gel, şöyle otur, ne emredersiniz...” En köşede iki kişilik masaya kuruluyoruz. Ayran, gözleme, otlu, patates peynirli. Gözleme beklerken çiğ köfte, salata, turşu ikramı konuyor masaya.

Konumuz bilim tabii ki. “Burada insanlar siyasetle kalkıyor siyasetle uyuyor, sabahleyin kendisini havaalanından alan şoförün radyosunda tek konu siyasetti” diyor. O kadar da değil, derdim, “menemeni soğanlı mı yersiniz soğansız mı” anketi daha önce yapılmış olsaydı, sosyal medyada 50 bine yakın kişinin fikir beyan ettiğini ve Türkiye’nin tam ikiye bölündüğünü söylerdim Hocaya.

Sancar, üniversiteli gençlere, siyasetle uğraşmayın bilimle, öğreniminizi iyi tamamlamakla uğraşın, derken de belli kesimlerin tepkisini çekmiyor değil. Aslında kendi gençliğini seslendiriyor: Ülkücülere yakındı ama içlerinde değildi ve tamamen tıp öğrenimine gömülmüş ve bilim yolunu seçmişti. Eğitim ve öğreniminizi siyasete feda etmeyin diyor Sancar.

Peki ülkemizde bilim?

Türkiye’de bilimin hemen her hükümet döneminde gereken desteği alamadığını biliyoruz. Bugün ise bilim konusunu “bilim – din” eksenine oturtmak isteyenler var. Sancar şiddetle karşı çıkıyor buna. Siyasetin bilimi özgür bırakması, aynı şekilde de bilimcilerin dinle uğraşmaması gerektiğini söylüyor.

“Ülkemiz bilimde önemli başarılara ulaşabilmesi için temel bilim araştırmalarını mutlaka desteklemelidir. Büyük başarılar, Nobeller buradan gelir. İnsanlığa en büyük hizmet ve ülkeyi yüceltmek her zaman temel bilim çalışmalarıyla, bu çalışmalardan çığır açıcı keşifler çıkarmak ve teknolojiler, yöntemler geliştirmekle mümkün oluyor. Güçlü bir temel bilim altyapısı olmadan teknoloji üreten bir düzeye de ulaşmak zordur.”

Sancar da temel bilimci değil mi, DNA onarımını tam bir özgürlük ortamında keşfedip Nobel’e uzanmadı mı.. Onunla hem siyaset hem millet onur duymuyor mu? Yakın geçmişte ülkemizde temel bilim çalışmalarına araştırma parası verilmekten kaçınıldığını anımsıyorum. Buna karşılık “teknoloji üretin” talebinin de yoğunlaştığını. Ama İzmir’de Mehmet Öztürk’ün liderliğinde kurulan Biyotıp ve Genom Merkezi’ne önemli kaynaklar aktarıldığını ve oradan hem temel bilim hem ilaç vb gibi teknolojiler geliştirilmesi istendiği de bir gerçek.

Sancar’a diyorum ki, bilimcilerin siyaseten ne düşündükleri, yönetimi destekleyip desteklemedikleri gibi meselelerle ülke yöneticileri ilgilenmemeli. Onlara bilimsel çalışmalarını istedikleri gibi gerçekleştirebilecekleri ortamları yaratmak gerekir. Desteklemek gerekir.

***

Bu arada gözlemeler geliyor masamıza. Sancar telefonunu çıkartıyor, masanın fotoğrafını çekerken ben de onu çekiyorum. Eşi Gwen’e gönderecek. Türk kahvaltısı her zaman önceliği ve sevdiği. Gözleme nerede bulacak da yiyecek Amerika’da, üniversite çevresinde! Özlüyor bizim yemekleri. Yine North Caroline’nde bir Türkün “Hocam özlemişsinizdir” diyerek kendisine arada sırada yemek gönderdiğini anlatıyor gülerek. Sancar orada yaşayanların onur duydukları bir isim şüphesiz ki, Nobel ödülü almış bir Türk varlığından, hepsi destek alıyor ve göğüsleri kabarıyor...

***

Yeniden bilim özgürlüğüne dönüyoruz. Diyorum ki bilim ile dini karşı karşıya getirmek, yüzyıllar öncesinin ve tarihin çöplüklerine atılmış konu. Bu ancak bizim gibi bilim kültürü yeterince gelişmemiş, henüz cahilliği de gerektiği aşamamış ülkelerde canlanabiliyor. Dünyanın hiç bir gelişmiş ülkesinde bilim mi din mi tartışması yapılmaz. Evrimi tartışmak mesela Avrupa’da söz konusu olmazken, evanjelistlerin siyaseti önemli ölçüde belirlediği ve halk içinde cahilliğin de kol gezdiği mesela ABD’de evrimi okullardan silip atmak için bazen şiddetli kampanyalar ortaya çıkar. Ama, ABD’nin hiç bir bilim çevresinde Evrim var mı yok mu gibi bir zırva gündeme bile gelmez.

Bu dünyanın işleri bilimle ilgili

Sancar ile bu görüşleri paylaşıyoruz. Diyor ki:

“Şunu görmeli, bilim bu dünyaya ilişkin bir olaydır. Ve bilimsel düşünce ve bilimsel yöntemlerle bu dünyada olan biteni anlayabiliriz. Biliyorsun başım Evrim konusuyla derde girmişti. Azerbaycan’da bir öğrenci merakından sormuştu. Ona şunu söylemek istiyordum: Bak ben Müslümanım, aynı zamanda moleküler biyoloji ve biyokimya yapıyorum, bu araştırmalarımda dini düşünmüyorum. Bilimsel  konular dini inançlarla çözülecek konular değil.

“Benim bu çocuklarla toplantım saat 16’da olacaktı, program sarktı, saat akşam 8’e gelmiş. Manevi kızım Rose çok acıkmış bir an önce gidelim diyor, ben de çok yorulmuşum. Acele ile bir şeyler söylemek ve kısa kesmek istedim. Demek istediğim şuydu, bilim yaparken Allahım inşallah bu deney çalışır, derim. Ama Allahım bu deneyi çalıştır demem. O hengamede öyle çıktı ağzımdan, millet zaten ortalığı karıştırmak için bir neden arıyor. Ayrıca sözlerimin sadece bir kısmı alınmış. Aziz Sancar evrime karşı diye yaymışlar.”

Bu videoyu görünce, ben “Sancar Evrim yoktur, karşıyım falan demez. Kendi çalışmalarında bizzat evrim olayını görmüştür ve bilimsel makalelerinde de evrimden bahseder, inanç ile bilimi ayırır” dedim. Sancar’a nedir bu diye sormuş, o da anlatmış ve “Sancar: Evrim bir gerçektir” yazısını yazmıştım.   

Bilim ve bilim kültürü bakımdan geri kalmış bir ülke manzarasından kurtulabilirsek, Türkiye büyük adımlarla yol alır. Sancar “İslam’ın Altan Çağı bilime özgürce ve büyük destekler sayesinde gerçekleşmişti, bunu hiç unutmayalım..” dedi.

Laboratuvarda 10 uzman

Aziz Hoca’nın laboratuvarında 10 kişi var. İki Türk araştırmacı işlerini tamamlayıp yeni gitti. Elinden gelse onları tutacaktı, “çok iyiydiler” diyor ve Türkiye’ye döndüklerini söylüyor. Buna çok sevindim. Ülkemizin kaliteli araştırmacılara ihtiyacı var. Fakat böyle araştırmacılar örneğin devlet üniversitelerine dönmüyor ve gözde- iyi vakıf üniversitelerini tercih ediyor. Özgür ortam, özgürce çalışma olanakları ve araştırmalarına gerekli destek.. Daha ne ister bir bilim insanı?

Acaba çok iyi araştırmacılar neden öncelikle devlet üniversitelerini tercih etmiyor? Siyasetin üzerinde çok ciddi olarak durması gereken bir konu.

Sancar, bilime yeteri kadar özgürlük alanı ve destek çıkılırsa, yaratıcı araştırmacılarımızdan beklenmedik büyük sonuçlar çıkabilir, diyor ve genetikte büyük bir devrim yaratan, genlerle istendiği gibi hızla ve güvenilirlikle sonuç alınmasını sağlayan yüzyılın buluşlarından CRISPR-Cas9 teknolojisini anımsatıyor. Bu teknolojiyi biri Amerikalı diğeri Fransız iki bilim kadını keşfetti. Fakat teknolojiye hiç beklenmedik bir küçük Baltık ülkesinden, yine bir kadın bilimciden çok önemli bir katkı daha yapıldığını anımsatıyor.

“Türkiye’den çıkabilirdi”

Ve diyor ki, “Bu üçüncü kadın bilimciye kim bilir ne kadar az para desteği vardı! Bu Türkiye’den de çıkabilirdi, insanları araştırmalarında rahat bırakacaksın, herkes özgürce çalışacak, sık boğaz etmeyeceksin, hadi hadi demeyeceksin. Bilim her türlü baskıdan uzaklık ister.

Dünkü yazıda da belirttiğim gibi, Sancar ve arkadaşları kanser ilaçları üzerinde yoğunlaşmış durumda. Farelerde insan kanseri yaratıp farklı yöntemlerle hem kanserli hücrelerin biyolojisini ve davranışlarını inceliyor hem de ilaç tedavilerinin sonuçlarını biyolojik zamanlara göre ölçümlüyorlar.

Odaklandıkları yer DNA aynı zamanda. DNA’yı oluşturan çifte sarmalın her birinin günün ayrı saatlerinden onarıldıklarını yeni ortaya çıkardılar. Bu sürpriz bir sonuç oldu. Fare üzerinde elde ettikleri bilgileri insan üzerinde de denemeye başlıyorlar.

Şu kadarını söyleyeyim, bu alanda çalışan bilimcilerin gözleri Sancar’ın laboratuvarında.. Oradan çıkacak sonuçlarda. Nobel kazanmış Sancar, biyolojik saate verilen geçen seneki Nobel’i ise kılpayı kaçırmıştı. Bu alanda çalışan bilimciler onun önündeydi ve beş kişiye Nobel verilseydi, Sancar ikinci Nobelini almış olacaktı.

Ben çok başarılı haberler bekliyorum, diyeyim şimdilik.

***

Masadan kalkıyoruz, İstanbul’a dönüş zamanım yaklaşıyor. Sancar da akşam Ankara’daki aile bireyleriyle buluşacak. Çevredekiler de güle güle demek için kalktılar. Fotoğraflar çekiliyor yeniden. Dışarı çıkıyoruz, bakırcılar yolumuzu kesiyor, yeniden fotoğraflar...

Daha yazamadığım pek çok şey var, burada bitirelim şimdilik.