Orhan Bursalı

obursali@cumhuriyet.com.trSon Yazısı / Tüm Yazıları

İYİ Parti: Baş rakip CHP

 
 
 

İYİ Parti, Özgür Özel’in ciddi önerisi üzerine CHP ile işbirliği yapıp yapmayacağını görüştü, Demir Leydi kararlılığını sürdürdü. Fakat yönetimde güçlü bir işbirliği yanlısı insanın da bulunduğu anlaşıldı. En son Bilge Yılmaz da karardan önce işbirliği dedi.


Geçen hafta Halk TV’deki Kırmızı Çizgi’de Gözde Şeker ile sohbette, hayır kararının büyük olasılık olduğunu söylemiştim. O gerçekleşti. Tersi sürpriz olurdu. Kapılar sadece şubatta kamuoyu yoklamalarının Meral Hanım’ı dibe vurduracak sonuçlar gelirse, seçmen isteği üzerine kısmi bir işbirliğinin kapısı aralanabilir. Aralanmazsa, 1 Nisan’a İYİ Parti ve Meral Hanım’ı büyük ama bekleyen sürpriz gerçekleşir. Şapka taktığını görmedim, yoksa askıdan alır gider derdim.


İYİ Partili seçmenin AKP’ye büyük kentleri geri kazanma fırsatını vereceğini mi sanıyorlar? Evet öyle bir halüsinasyon var. En az yarısı Meral Hanım’ın talimatını dinlemeyecektir. Yoksa muhalifliği mi kalır!

Meral Hanım’ın baş rakibinin AKP olduğunu sanan yanılır.

Rakip CHP! Eğer büyük illeri CHP kaybederse... CHP’nin kendi alt sınıra düşeceğini, eşitleneceklerini ve buradan CHP seçmeni devrişip bir no’lu muhalefet partisi olabileceklerini düşünüyor.

Eğer siyaseti böyle okuyor ve kurguluyorsa, yandı gülüm keten helva!


CHP baş rakip

Meral Hanım, ittifakta masayı devirdiğinde de aynı hayali görmüştü. Çekilirse CHP kazanamaz, Kemal Bey cumhurbaşkanı olamaz, kendisi ve İYİ Parti güç toplar ve ana muhalefet partisi olurdu!


Aslında bunun için epey uğraştı, başardı da! Seçimleri kaybedenin aynı zamanda kendisi olduğunu unutarak ve hiçbir bedel ödemeyeceğini düşünerek her şeyi CHP’nin sırtına yüklemişti.

Şimdi aynı politikayı sürdürüyor...

Herkes için derin hayal kırıklığı veya kendisi için en derin hayal kırıklığı seçenekleri masada. Bu politikayı Saray önerse bu kadarını başaramayabilirdi!


Zafer Partisi fırsat kolluyor

Tam bu gelişmeler sürecinde Zafer Partisi Başkanı Ümit Özdağ, “Bırak CHP’yi gel ortak yerel seçimlere girelim” önerisinde bulundu.

Bir de dün anket açıklamış: Biz yüzde 6.5, İYİ Parti %7.5.


MAK Danışmanlık sormuş: Yüzde 43 İstanbullu, İmamoğlu’na oy veririz demiş.


Ümit Özdağ ile işbirliğine yanaşır mı bilemem. Sanki hayır.

Ümit Özdağ iki hafta önce de en büyük hatam dediği Meral Hanım’la bu kez işbirliğine yanaşıyor.

Politika böyle bir şey, kendisini için büyüme olanağı gördü bu işbirliğinde Ümit Bey.

Kemal Bey ile yaptığı gizli protokol ve ittifaka katılması, partisine iki üç puan oy getirmiş olabilir mi? Daha az bile olsa, partisinin görünürlüğünü artırdı.

Meral Hanım’la bir işbirliği ile yine konuşulan parti ve lider olacak, yeni bir fırsat penceresi daha görüyor burada.

Akıllı politikacı.


Özel’in şansı daha çok

Şimdi CHP’lilere düşen, çok akıllı politikalarla, İYİ Parti seçmenini kazanmak.

Meral Hanım’ın CHP seçmenini çekmesi ne kadar zorsa, Özgür Özel’in İYİ Partili seçmenin bir kısmını kazanması o kadar kolay.

Bunun için ince ve iyi bir strateji kurgulamak yeterli...

•  

05 Aralık 2023 Sa

 Orhan Bursalı

obursali@cumhuriyet.com.trSon Yazısı / Tüm Yazıları

Bir Ömür Akyüz gelip geçti...

 
 
 

Dün Ömür Akyüz’ü yolcu ettik. Boğaziçi Üniversitesi’nde fizik profesörüydü. Son dersini verdikten hemen sonra aniden rahatsızlanmış ve hastanede kurtulamamış. Ömür Akyüz için kan aranıyor mesajını aldıktan bir gün sonra kaybettik, haberi geldi.

Durun bir hesap yapmalıyım. Cumhuriyet Bilim ve Teknoloji 1986 Şubat’ında yayımlandı ilk kez. Sonra 2016 Nisan’ında ise HBT... Bu yayıncılığın içinde hep Ömür Akyüz vardı. Yazdı, eleştirdi, bilgilendirdi, danışmanlık yaptı, küstü, siz adam olmazsınız dedi...

Yayıncılık hayatımızın içinde hep Ömür hocamız olarak rol oynadı, yol gösterici olarak. Özlem Yüzak’ın Boğaziçi’nde hocası oldu. HBT’nin Bahçeşehir Üniversitesi’nde düzenlediği tüm konferansların yılmaz bir izleyicisi, söz alıcısı, eleştiricisi, katkıda bulunanıydı... Reyhan Oksay, “Eyvah ki eyvah, şimdi bizi kim eleştirecek?” dedi kayıp haberini aldığında. HBT’yi Boğaziçi çevresinde bulamayınca hemen arardı. Kendisine bulamadığı HBT’leri gönderdiğimiz çok oldu.

Eve gelince hemen oturdum, Ömür’ü bu yazıyla yolcu etmek için. Bilgisayarımdaki geçmiş yazı depolarında Ömür Akyüz’ü aradım. Ne çok yazı geldi önüme. Bazen bir not bazen iyi bir yazı bazen bir katkı olarak.

DİLE MERAKLI

Dilbilime meraklı, sözcüklere meraklı, kavramlara meraklı...

Celal Şengör, bir yazısının dipnotunda şöyle yazmış mesela: “Muhterem dostum fizik profesörü Ömür Akyüz bana bir not yolladı ve kullandığım Türkçe fizik terminolojisinin yanlış olduğunu söyleyerek bana neleri kullanmam gerektiğini yazdı: Yerçekimi yerine kütleçekimi, izafiyet yerine görelilik; dört temel kuvvetin adları: Kütleçekimi, elektromanyetik, yeğin ve zayıf çekirdek kuvvetleri. Öğretmenliğini benden hiçbir zaman esirgememiş olan Ömür’e teşekkür borçluyum.”

Dergideki yazılarda ısı-sıcaklık kavramlarının yanlış kullanımını eleştirirdi. Bazen ısı yerine sıcaklık kullanılmış, bazen de tersi. Yahu bunu kaç kez size yazacağım derdi.

ISI MI SICAKLIK MI?

O yazısını buldum, girişi ve bazı noktaları:

ISI mı SICAKLIK mı? Albert Einstein ve Leopold Infeld “Fiziğin Evrimi” adlı kitaplarında “Bu iki kavramı (yani ısı ve sıcaklık) birbirilerinden ayırt etmek, bilim tarihinde inanılamayacak kadar uzun bir zaman almıştır...” demekteler. Bu ayrım, bilimsel olarak ilk yapılalı tam 250 yıl geçmiş olmasına karşın konuşma diline henüz giremedi. Konuşma dili bir yana ciddi olması gerekli yerlere bile girememiş görünüyor. Gazetelerde ve televizyonlarda hava durumu sunanların dışında pek doğru kullanan yok. Reklamlar ise iyice rezalet, deterjanlar hep “her ısı derecesinde” kullanılıyor. En iyi denebilecek bir marka çamaşır makinesinin sıcaklık ayar düğmesinin altında “ısı ayarı” yazıyor... DERECE ile ölçülen daima SICAKLIKtır. ISI ise kalori ya da joule (jül değil, cul) ile ölçülür... Isı, bir cismin içine dışarıdan verilen ya da o cisimden dışarı alınan enerjidir. Sıcaklık ise cismin içinde tutulan enerjinin bir ölçüsü, kabaca yapısındaki moleküllerin ortalama enerjisidir...

***

Çok yazısı var, bulabildiğim tüm yazılarını bir HBT e-kitabına dönüştürme düşünceme Cem Say da çok iyi olur dedi.

Güle güle sevgili Ömür Akyüz, yolun açık olsun, bizde yaşamayı sürdüreceksin.

•  

04 Aralık 2023 Pazarte

 Orhan Bursalı

obursali@cumhuriyet.com.trSon Yazısı / Tüm Yazıları

Hareket ve hareketsizlik: Etkileri büyük

 
 
 

Bugünkü bilim yazısını bedeni dinç ve sağlıklı tutmaya ayırsak ne dersiniz? Bu konuda dünyada tabii özellikle ABD ve Avrupa’da çok ve giderek artan sayıda araştırma yapılıyor. Üstelik daha sistematik, daha derin, daha karşılaştırmalı... Bunu yazarken düşündüm neden ABD’de özellikle?

Nedeni açık tabii ki: Obezlik, hareketsizlik, kötü ve/veya yanlış beslenme... Bu saydıklarımın yol açtığı hastalıklar ve hasarlar saymakla bitmeyebilir. Metabolizma ile ilgili sayısız hastalık... Şeker, yüksek tansiyon... Sayın sayabildiğiniz kadar. Tabii bunun kanser vb. gibi hastalıkları tetikleyici yönleri de var.

Mesele kişisellikten çıkıp kamusal bir hal aldı. Devletlerin sağlık harcamaları altından kalkılamayacak bir durumda.

Her gün izlediğimiz bilim bültenlerinde sağlıkla ilgili araştırma haberleri çok bol. Bunlar Herkese Bilim Teknoloji dergisinde yayımlanıyor. Egzersizin önemi, sürekli oturmanın giderek hastalıklarla, erken ölümlerle ilişkileri... Bu sayıya baktım, özellikle beslenme konusunda çok ciddi uyarılar var.

KOŞMAK VE YÜRÜMEK

Önümde açık olan yazıda, (NYT), kalıcı sağlık için hangisi daha iyi, koşmak mı yürümek mi, diye soruluyor, hepsi de üniversitelerde yapılan bağımsız araştırmalar.

Yürümek yaygın fakat yürüyüşe kişiye göre yavaş ve hızlı, kısa-uzun koşu eklemek, çok daha yararlı sonuçlar üretiyor. Mesele kalbin ve ciğerlerin verimliliğini artırmak. Bu süreç içinde ne hacimde oksijen alıyorsunuz bedeninize? Hafif koşu bunu artırıyor, derin ve bol oksijen alımı sağlık için bir altın standart kabul ediliyor. Daha sağlıklı bir yaşamın ötesinde uzun ömürle de ilişkili bir konu.

2000 orta yaşlı erkek ve kadının katıldığı araştırmaya göre, gün boyunca yavaş ve küçük miktarda aktivite yapmak bile, tamamen hareketsiz kalmaya kıyasla maksimum oksijen değerini artırıyor, hele biraz hızlanınca... Ilımlı aktiviteler bile kalbi güçlendiriyor ve kaslar için yakıt üretiyor. Yavaş bir koşu bile kalbi ve ciğerleri daha fazla çalıştırıyor.

Tüm araştırmaların ortak hükmü: Yürümek, koşmak, tüm aktivitelerin zihin-beyin üzerindeki etkileri büyük. Bu başlı başına bir konu. HBT gelecek sayısında salt bu konuyu derinlemesine araştırıyor: Yedek beyin deposunu doldurmak... Bekleyin.

BATI MERKEZLİ TARİH YAZIMI

Dr. Oktar Türel, perşembe günkü Batı merkezli tarih ve bilim yazımına ilişkin katkıda bulunuyor: 20. yüzyılın ilk yarısında Arnold Toynbee ve Oswald Spengler’in çalışmalarında dünya siyasal ve toplumsal tarihinin bütüncül bir anlayışla ele alınması düşüncesinin izlerine rastlanmaktaydı. 20. yüzyılın ikinci yarısında özellikle Fernand Braudel, William McNeill ve Marshall Hodgson’ın katkıları bu yaklaşımı daha da güçlendirdi.

Ülkemizin akademik çevrelerinden de bu bağlamda Prof. Dr. Huricihan İslamoğlu’nun Peter Perdue ile birlikte derlediği Shared Histories of Modernity in China, India and the Ottoman Empire (2009) adlı eser, İslamoğlu’nun yakın tarihte yayımlanan Dünya Tarihi ve Siyaset (İletişim, 2022) kitabında derlenen makaleleri örnek olarak anımsanabilir.

•  

03 Aralık 2023 Paz

 Orhan Bursalı

obursali@cumhuriyet.com.trSon Yazısı / Tüm Yazıları

Ayşe Zarakol ve ‘Doğunun Bilgisi Batının Bilimi’

 
 
 

On yıllar önce Joseph Nedham’ın “Doğunun Bilgisi Batının Bilimi” (1983) kitabını okuduğumda Batı bilim ve felsefesine ciddi eleştirel yaklaşımı hoşuma gitmişti. Batı, modern bilimdeki olağanüstü başarıları ve yeni bir dünyanın kuruluşunun temel taşlarını döşemesiyle, 400 yılı aşkın dünya iktisadi ve siyasi egemenliğini de kurmuştu. Bilim ve teknolojide büyük buluşlar ve mühendisliklerle Batı Batı oldu.

Fakat bugün Doğu Batı’nın bilimini de ele geçirdi: Çin (ve Hindistan). Nedham bu kitabı yazarken bu süreç başlamıştı.

Her ne kadar coğrafi keşiflerin yol açtığı büyük zenginlik yağmaları ve Afrikalı kölelerin paha biçilmez emekleri ile yarattıkları muazzam birikimler, bu dünya egemenliklerinde çok önemli, belki de birinci sırada rol oynadıysa da...

Batının “bilim ve çağdaş uygarlık bizimle başladı” görüşünün egemen olduğu bir çağdaşlıktan bahsediyoruz.

BİLİM DOĞU’DA BAŞLADI

Onlardan önce, bugünkü egemenlik alanlarına ilişkin dünyada hiçbir şey yoktu! Hayır haksızlık etmek doğru değil, Batılı araştırmacılar, Hint, Çin, Arap, Orta Asya da bilimde ve mühendislikte Batı’nın sahip olmadığı çok büyük buluş ve uygulamaları epey zamandır keşfedip duruyorlar.

Burada mesele, Doğu’nun bu büyük keşiflerinin dünya üzerinde erken bir çağdaş bilim ve teknoloji egemenliği kuramamasıdır. Nedenleri ayrı bir konu. Kursaydı nasıl bir dünya üzerinde yaşıyor olurduk, eğlenceli bir gelecek tasarımının kapılarını açsın fütüristler!

Şu an bilgisayarıma düşen bir habere bakıyorum, Endonezya’da 27 bin yıl önceye tarihlenen bir devasa piramit keşfedildi diyor. Tartışmalı bir konu. Fakat Göbeklitepe’nin taş ustalarının megalitleri 11 bin yıl önceye tarihleniyor. Peki bunu da geçelim, Mısır’daki ilk büyük piramit 4 bin 600 yıl önce inşa edildi!

Bu örnekleri şunun için veriyorum: Tüm bu saydıklarım muazzam mühendislik, akıl, düşünce ürünüdür. Doğu’da 4 bin yıl itibarıyla matematik, kimya, tıp gelişirken Batı’yı düşünemiyorum.

Bilim ve teknolojinin gelişmesi, anavatanı Orta Asya’dır.

Amerikalı uzman Frederick Starr’ın “Kayıp Aydınlanma: Arap Fetihlerinden Timur’a Orta Asya’nın Altın Tarihi” kitabı, müthiş zihin açıcıdır; kitapta Türklerin bilimle ilişkilerini de yakından izlemektesiniz. Benzer yeni kitaplar Batılıların elinden çıkmaktadır.

BİLİM ÖDÜLÜ VE ZARAKOL

Şimdi Batı’nın “Her şey bizimle başladı” düşüncesinin uluslararası ilişkiler tarihi teorilerini de yerle bir eden (Abartılı mı buldunuz? O halde “değiştiren” diyeyim!) bir Türk kadın profesörü var. Koç Üniversitesi’nin her yıl verdiği bu yılki sosyal bilimler alanında Rahmi Koç Bilim Ödülü’nü alan Ayşe Zarakol. Doğrusu biliyordum ama çalışmalarını yakından izleyememiştim. Kitapları çok sayıda ödül aldı. Ödül gerekçesi: “...uluslararası sistemde Doğu-Batı ilişkileri, dünya düzen(ler)inin tarihi ve geleceği, modernite ve egemenlik konularındaki kavramsallaştırmaları, yükselen ve gerileyen güçler ve karşılaştırmalı bakış açısıyla insani bilimlere yaptığı yenilikçi ve bütünsel olağanüstü katkıları...”

Koç Üniversitesi Yayınları’ndan da “Yenilgiden Sonra: Doğu Batı ile Yaşamayı Nasıl Öğrendi” ilk kitabı. Kitabı henüz okumadım ama ilginç bir yaklaşım ve kıyaslama yapıyor: “Türkiye, Japonya, Rusya: Coğrafi konumları, dilleri, dinleri, yüzölçümleri, güçleri, kültürleri birbirinden bu kadar farklı üç ülke neden aynı saplantılarla boğuşup durur? Bu üç ülkenin Batı denen şeye benzer tepkiler vermelerinin kuramsal açıdan tutarlı bir açıklaması var mıdır? Batı tarafından mağlup edilmiş bu imparatorluklar yenilgiyle nasıl başa çıkmışlardı?”

YENİ BİR TARİH ÖNERİSİ

Sonraki henüz Türkçeye çevrilmemiş kitapları, uluslararası ilişkilerin Doğu Batı düşünce tarihi teorilerini de tersine çeviren yaklaşımlarıyla çok sayıda ödüller almış. Zarakol, uluslararası ilişkilerin tarihini, Doğu’yu dikkate almadan Batı’nın 17. yüzyıldan başlatmasına karşı, bu tarihi 13. yüzyıldan başlatıyor.

Son kitabı Before the West: The Rise and Fall of Eastern World Orders, (Batı Öncesi: Doğu Dünya Düzeninin Yükselişi ve Çöküşü) Avrasya odaklı uluslararası ilişkiler için alternatif bir küresel tarih önerisinde bulunuyor Zarakol. Bugünkü dünyanın çok ciddi sorunlarını “geçmişin kurumlarıyla” çözmeye kalkması da imkânsızı denemektir anlamında konuşuyor.

Zaten çözemiyor, gelişme, bu kurumların, Doğu’nun yükselişi ile zorla yerle bir olması yönündedir.

Ne kadar çok tartışacak konu var!

•  

30 Kasım 2023 Perşe

 Orhan Bursalı

obursali@cumhuriyet.com.trSon Yazısı / Tüm Yazıları

Dünyanın karanlık tarihini yaşıyoruz ve ponzici zenginler

 
 
 

Diyeceksiniz ki: “Abartma, dünya tarihinin hiçbir dönemi, 8 milyar nüfusa rağmen bu kadar bol gıda, sağlıkta müthiş gelişmeler, iletişim ve seyahat olanağı, çok daha iyi barınma, kişi başına düşen milli gelir, refah, patlayan mutluluk endeksleri, daha iyi eğitim koşulları vb. yaşamamıştı, uzayan ömürler, ne bu karamsarlık? Kapitalizm azınlık için cennet, azınlığın altında büyük kesim için çok daha iyi yaşam olanakları yarattı.”

Evet tüm bunları savunan ünlü yazarlar ve bilim insanları var. 

Yukarıdakilere şunları ekleyebilirsiniz: “Bilim ve teknolojide müthiş gelişme, uzayın fethi için büyük atılımlar, Mars ve Ay üzerinde insan yaşam olanaklarında ileri adımlar, milyarlarca yıl öteden görüntüler, bilgiler getiren dev teleskoplar... Hastalıklarla, salgınlarla büyük mücadele...”

Sayın sayabildiğiniz kadar.

Bunların hepsi gerçek...

Bu gerçeklerin gölgesinde arkada kalan ise tüm saydıklarımıza diyelim ki en az iki milyar insan ulaşamıyor ya da çok azına ulaşabiliyor. Yoksulluklardan kaynaklanan büyük insani krizler yaşanıyor. Hepsinden bir avuç dolar milyarderi insan yararlanıyor.

Kapitalizmin/emperyalizmin zaferi mi?

Şimdi bu söylemin diğer yüzüne bakalım: Müthiş bir finans kapital temerküzü var, şüphesiz azınlığın elinde. Hükmeden bu, siyaseti ve iktidarları güdüleyen de. Sadece bu kadar mı? Toplumu da değiştiriyor:

Para her yerde hüküm sürüyor. 

İnsani değerler, vicdan, adalet, ahlak, para karşısında sıfırı tüketiyor. Her tür hırsızlık, en ağır sömürü, yasal veya gayri yasal hüküm sürüyor. Bunlar bile başlı başına insanlığın ve toplumsallığın sonunu getiren ve yeni paranın hükümdarlığın insanlığı ezdiği yeni bir toplum ve insanlık modeli oluşturan olgular.

Yaşadıklarımıza bakın. En yoksulu da en zengini de (milyonlarca dolarlı!) ponzi oyununa girerek oradan sahip olduklarını birkaç ay içinde ikiye üçe beşe katlayabileceğini düşünebiliyor. Hırs ve para insanların beynini esir almış düşünme melekelerini gasp etmiş... 

Belki de onlarda olmayan şeylerden bahsediyorum.

Aferin banka müdiresine...

En akıllısı o. Hapiste yatmayı göze alarak, çevresindeki bu kez zengin ahmakları ortaya çıkaran, bilinen bir oyunu kurguluyor. Oyuna ancak en düşük 1 milyon, kimisi için 10 milyon dolarla katılmak mümkün. Abi 1 milyon koyuyorsun hemen iki üç katını kazanıyorsun! Ulan tombala oynamak daha gerçekçi, namuslu, herkes için olasılığı eşit dağıtan bir kumar! Müdire de yaşadığımız yeni toplumsal gerçeğin insanı veya esiri...

Aslında bütün toplumun gözü dönmüş, kumarcı, piyangocu, üçkâğıtçı, rüşvetçi, aldatıcı, kazı kazancı, atçı, topçu, bahisçi...

Ve kendisine para vermeyen anasını kesici...

Murat Ağırel kardeşim, yiğitçe, futbolu esir almış ahlaksızlığın dibini arıyor: Boşuna! Dibi yok! Kazı kazan kazınır, futbolda ahlaksızlığın dibi kazınmaz. Mutlaka bir kısım sahtekârlar oradan para kazanır.

Ama devam!

Kazanamazsın, hep kayıpsın!

Sessiz toplum en büyük tehlikedir, diyor birileri. Çok doğru. Bütün bu yaşananların insanlara ders olduğunu sanıyorsanız aldanırsınız. Neyi nasıl yapması gerektiği konusunda bir öğreniyor. “Ama bir kazanırsammm.”

Başlıktan uzaklaştığımın farkındayım, güncele girdim.

Dünyanın en karanlığını yaşıyoruz derken parçalanmış ve birbirini yiyip bitiren, öldüren, en ağır sömürü ile kanını emen bir dünya var karşımızda.

Kapitalizm ve emperyalizm yarattığı bu yeni toplum içinde boğulup gidecektir.

Savaşlar devam ediyor ve hiç bitmeyecek... Konuya geri döneceğim.

•  

28 Kasıım