Bilimin dünya çapındaki değiştirici ve yenilikçi gücünün hızla arttığını
net olarak gözlemlediğimiz 2017’nin dün başladığımız önemli keşif ve
gelişmelerden bir demek daha. Türkiye’deki siyasetin toz dumanı içinde
boğulmayalım, küremiz nereye gidiyor bakalım. Bu haberleri bilimin seçkin
mesleki dergilerinden kısaca derledim..
Atom Düzeyinde Hayat:
Evrenin ve hayatın hakikati, her türlü maddenin mikro düzeyinde neler
olduğunu anlamaktan geçiyor. İlk mikroskopun keşfiyle hastalık yapan, etkenler,
virüsler, bakteriler, hücreler görüldü ve tıp gerçeklik kazanmaya başları. Yani
insanoğlu aletler sayesinde “derin” gözlere kulaklara kavuştu.. Tıp’da geçen
yılın en önemli “alet” keşfi ise “Kriyo Elektron Mikroskop”tu (Cry-EM) ve 3
geliştiricisine Kimya Nobeli verildi bu yıl.
Peki ne yapıyor? Eksi 150 derece sıcaklıkta, biyolojik parçaları, herhangi
bir işleme tabi kılmadan, ilk özgün halleriyle gözlemleme olanağı veriyor.
Saydam, en küçük katmanları, ışık ve elektrik geçirgenlikleri, karmaşık
moleküllerin birbiriyle girdikleri etkileşimler, anahtar proteinlerin
çalışmaları izlenebilir oldu; bugüne kadar gözlenememiş yapıların atomik
çözünürlükleri sayesinde biyokimyasal ve genetik gözlemlere büyük bir hız
kazandırdı. Alzheimer hastalarının beyinlerinde biriken karmaşık ve plak
oluşturan fibrillerin yüksek çözünürlüklü modelleri bu sayede üretildi vb..
Bakın, CRY-EM daha nelerde devrimci açılımlar getirecek.
Soyumuz 100 bin yıl daha geriye
Fas’ta bir mağarada eskiden bulunmuş bazı kafataslarının yeniden
incelenmesiyle, ve aynı bazılarının tarihi yeniden belirlendi ve soyumuz Homo
sapiens’in ortaya çıkışı 100 yıl daha geriye, gitti: En az 300- 330 bin yıl
önceden beri varız! Kim bilir belki de daha eskiyiz! Şunu da belirtelim,
elektron düzeyindeki incelemeler ve yöntemler geliştikçe, yeni incelemelerle
fosiller üzerindeki bilgiler de değişiyor ve yenileniyor. Yeni teknolojiler ve
yeni yöntemler!
Bir minik aletin büyük başarısı
Hazır söz yeni teknolojik aletten açılmışken: Fizikçiler atom altı
parçacıkları gözlemleyebilecekleri küçük bir detektöre kavuştu ve bu sayede en
zor gözlemlenen atom altı parçacık sayılan nötrinoların saçılımlarını
saptadılar ve böylece bu amaçla kullanılan devasa donanımlara ihtiyaç kalmadı..
Bu neden önemli? En küçük atom parçacıklarının nükleer reaksiyonlarda nasıl
otaya çıktığı, dağılıp saçıldığı, birbirini etkilediği ve bu etkileşim sonucu
hangi parçacığın neye dönüştüğü konusunda önemli bilgi eksikliği
giderilebilecek.
Neler oluyor? Özellikle atom altı düzeyde? Evrenin ve hayatın sırları bu
sorularda!
Araştırmalara açıklık
Bilimsel araştırmaların mesleki bilim dergilerinde yayınlanması büyük önem
taşır. Böylece araştırmalar bilim dünyasının görüşüne sunulur. Ancak bilimsel
araştırmalar arttıkça, önemli bilim dergilerinde yayınlanmaları uzun zaman
alıyor ve bu da gelişmelerin hızını engelliyor. Fizikçilerin önemli bir kısmı
yıllar önce araştırmalarını anında elektronik arşivlerde yayınlamaya ve
eleştirilere açmaya başlamıştı (%70’i). Fakat şimdi biyoloji araştırmalarında
tutuculuk değişiyor. En eski yayıncı bioRxiv arşivinde mikrobiyoloji, hücre
biyolojisi ve sinirbilimi araştırmaları boy gösterdi.
ABD ve İngiltere bu araştırmaların paylaşımını teşvik etmeye yöneldi. Chan
Zuckerberg Girişimi, bioRxiv'e büyük bir yatırım yaptı ve biyolojinin bu en
popüler sunucusunu güçlendirdi. Bazı saygın basılı bilim dergileri, kendisine
gönderilen araştırmaların bir ön versiyonlarının elektronik arşivlerde de yayınlanmasına
izin veriyor.
Şimdi her ay biyoloji- tıp ile ilgili en az 1500 araştırma, öncelikle bioRxiv‘de
boy gösteriyor. Ama bu alanda araştırmaların özetlerini yayınlayan veritabanı
PubMed'e her ay kabaca 100.000 yeni makale eklendiğini düşünürsek henüz çok az.
Araştırma ve sonuçlarına çok hızlı ulaşım sayesinde, araştırmalar da büyük bir
ivme kazanacak. Nitelikli dergilerin kurdukları tekeller de sarsılıyor.
***
2017’deki yenilikler çok çok fazla. Siz en iyisi Herkese Bilim Teknoloji dergisini her hafta izleyin veya portaldan
elektronik abonesi olun.
2 Ocak Salı/ Bilim ve Siyaset, Cumhuriyet
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder