Türkiye ve İran: Sağlık, ARGE ve Yüksek Teknoloji

Hazır İran gündemdeyken, şu “aydınlar vb bildiri”si üzerine, ancak tamamen iktidarın değirmenine su taşıyan zırvalıkların hızla dışına çıkalım ve komşumuza yeniden bu kez başka açıdan bakalım.

Önce şu grafiğe bakın. Renk sayfada görünür mü bilmem, ama aşağıdan tepeye tırmanan çizgi İran. Konu da İran ve Türkiye’nin bilimsel makale sayısındaki gelişimi. Kaynak Dünya Bankası.

İncelerseniz, 2011 yılında grafik eğrimiz öpüşüyor. 1997’de biz uluslararası bilim dergilerinde 2480 makalede, İran 391 makalede idi. 16 yıl içinde füze gibi geldi. Bugün bilimsel makale sayısını dünyada hızla arttıran üç ülke arasında.

Şimdi eğitim harcamalarında bize göre nasıl fark attığını görelim:

Türkiye ve İran’da Eğitim Harcamalarının Ulusal Gelir İçerisindeki Payı, Ortlama ve Beklenen Eğitim Süresi

	Ortalama Eğitim	Beklenen Eğitim	Eğitim Harcamaları/
	Süresi (Yıl)	Süresi (Yıl)	GSYH(%)
	2012	2012	(2005-2012) Ortalaması
Türkiye	7.6	14.4	2.9
İran	7.8	15.2	4.7

Kaynak: Human Development Report, 2014.

Hani bizim devletlilerimiz eğitime ne kadar büyük paylar ayırdıklarını söyler ya, İran’ın eğitim harcamalarının ulusal gelir içindeki payı yüzde 4.7, bizim ise 2,9 (2014). Bu eğitilmiş insan gücüne verdikleri önemi gösteriyor.

Üstelik İran’ın gayri safi yurtiçi hasılası ve adam başına düşen milli geliri yarımıza yetişemiyor:

GSYH (2013): 

İran: 242,5 milyar dolar. Türkiye: 653 milyar dolar.

Kişi başına GSMH (2013): 

İran: 3.131 dolar; Türkiye 8.717 dolar

Parasal gücü bu kadar düşük olmasına rağmen, İran eğitime çok daha fazla harcama yapıyor. Şüphesiz eğitime verdikleri önem bilim ve teknolojiye de yansıyor. Şimdi sizle bir kıyaslama daha paylaşıyorum:

Yüksek Teknoloji içerikli ihracatın, toplam ihracat içerisindeki payı:

Yıl        İran                 TR

2004	1.86	1.90
2005	2.49	1.47
2006	6.31	1.85
2010	4.46	1.93
2011	4.12	1.84

Kaynak: World Bank, 2014.

İran’ın toplam imalat sanayi ihracatı içerisindeki yüksek teknoloji payı bizim iki katımızdan fazla. Biz yıllardır yüzde 2’nin altındayız. Bu gösterge ülkelerin yüksek teknoloji gelişmişlik düzeyini gösteriyor. Bizim milli gelir içindeki ARGE harcamamız ise İran’dan biraz daha yüksek. Bu da, İran’ın ARGE harcamalarını daha verimli ve etkin kullandığını gösteriyor.

Sağlık Harcamalarında ileride

İnsani Gelişmişlik göstergelerinde Türkiye en çok sağlık harcamalarında artışı sağlar. Aşağıda iki ülkenin, GSYH içinde sağlık harcamalarının değerleri var. Ulusal gelirden sağlık harcamalarına ayrılan kaynak kıyaslamasında, İran Türkiye’ye geride bırakmış. İran bize göre daha yoksul, ama eğitime ve sağlığa daha çok harcıyor paralarını!

Tablo: Toplam Sağlık Harcamaları/GSYH (%)

	İran	Türkiye
1995	3.83	3.37
2008	6.35	6.07
2009	7.20	6.75
2010	7.28	6.75
2011	6.83	6.13
2012	6.71	6.30

Kaynak: World Bank

İran’ın tasarruf ve yatırım oranları da Türkiye’ye fark atıyor:

	İRAN	TÜRKİYE	İRAN	TÜRKİYE
	Toplam Yatırımlar/	Toplam Yatırımlar/	Tasarruf/	Tasarruf/
	GSYH (%)	GSYH (%)	GSYH (%)	GSYH (%)
1990	37.2	23.7	28.5	22.4
2000	33.0	20.8	45.9	17.0
2005	31.4	20.0	39.0	15.5
2009	39.8	14.9	42.5	13.0
2010	41.2	19.5	47.7	13.3
2013	37.9	21.6	46.0	13.7

Kaynak: IMF, World Economic Database, April 2014.

 Gördüğünüz gibi, biz halire tüketir ve az üretirken, İran kıt kaynaklarını tasarruf edip yatırıma yönlendirmeyi beceriyor.

Dünkü yazıda YÖK’ün izlenimlerini paylaşmıştım. Prof. Hasan Mandal’ın bazı notları daha vardı: Hem temel bilime önem veriyorlar hem de araştırmalarını ürüne dönüştürme güçleri yüksek. Laboratuvarlarında çok fazla kadın araştırmacı var. İran üniversitelerinde bizden öğrenci yok gibi. Gidenler de Farsça öğrenmek için oradalar. Bir zamanlar Türk öğrenciler çok tutulurdu Avrupa ve ABD’de. Şimdi İranlı doktora öğrencileri bu pozisyonu kapıyor.

Not: Yukarıdaki verileri,  Bayram Ali Eşiyok’un., bir zamanlar CBT’nin 1140 sayılı makalesinden aldım.

21 Ocak 2016 Perşembe / Bilim ve Siyaset, Cumhuriyet