“Genetiği değiştirilmiş” bebek.. Mısır, domates vb’den sonra (1)

16 Aralık 2018,  Pazar / Bilim ve Siyaset, Cumhuriyet

Genetiğiyle oynanmış (yani değiştirilmiş) besinlere karşı, bir tepki ve tartışma var. Mesela “kısırlaştırılmış” yani tohumundan fide edilemeyen domatesler, iki üç katı ürün veriyor, daha dayanıklı ve üstelik boyutları neredeyse sabit! Büyükada’da Atilla beyin izniyle 25 metre kare bahçesinde domates dahil sebze ekiyorum yazın. Sivri biber falan. Domateslerimiz çeşitli yerli. Bu yıl iki fide “kısır domates” ektim, sonucu gördüm. Ama yerliden vazgeçmem.

Genetiğiyle oynanmış ürünler tartışmalı, ama insan sağlığına ve genetiğine zararı kesin kanıtlanmış bir durum da yok. Bu ürünler kesinlikle doğal ürünlerin yerini almamalı ve istemeyene asla yedirilmemeli. Yerli tohumlarımız kesinlikle korunmalı ve ekiminin yaygınlaştırılmasının da önü kesilmemeli.

Ha domates ha bebek (mi)

Niyetim bebek konusuna girmek. Neden genetiği değiştirilmiş domateslerden başladım? Ha domates ve mısır, ha bebek!

Geniyle oynanmış bir bebeğin doğumunu açıklamıştı Çinli bir bilim insanı 15 gün önce, Crispr/Cas9 adı verilen hızlı ve kesin sonuç veren bir yöntem sayesinde (genleri kesip biçme biyolojik makası). Aslında genetik kodlarımızla oynamamızı mümkün kılan çeşitli yöntemler yıllardır var, yeni geliştirilen ve büyük bir olasılıkla Nobel ile ödüllendirilecek bu yenisi çok kolay. Bu nedenle konu uzmanı herkes kullanabilir!

Çinli bilimci He Jiankui, bu yöntemi kullanarak, henüz embriyon aşamasındayken ikiz kız bebeğin genleriyle oynadıklarını, bebeklere AİDS hastalığına karşı bağışıklık kazandırdıklarını ve ikisinin de sağlıklı doğduklarını ileri sürmüştü.

Tabii ki büyük gürültü kopardı olay. Çin makamları araştırma başlattı, Batı bilim dünyası hop oturup hop kalktı. Sebzelerin genetiğiyle oynanırken sesler çıkmaz hatta olay başarı olarak nitelendirilirken, sıra bebeğe insana gelince, etik tartışma başlıyor.

Etikten önce, Jiankui gerçekten geniyle oynadığı embriyonları sonradan bir kadına yerleştirdi mi ve çocuklar böyle mi doğdu,  henüz bu bile kanıtlanmış değil. İnceleme sürüyor.

AİDS’e karşı koruyucu

Ama Jiankui, “Gen düzenleme” uzmanı ve geçenlerde katıldığı konferansta, bu gen operasyonunu yaptığını yineledi, ikiz bebeklerin isimleri ise ailelerin isteği üzerine gizli tutuluyor.

Peki nedir değiştirilen gen?

Bilim insanları HİV yani AİDS virüsünü, CCR5 olarak isimlendirilen bir genin vücutta yaydığı konusunda geniş fikir birliği içinde.

Çinli uzman, “bu geni değiştirirsem - mutasyona uğratırsam) AİDS virüsünün de bedende yayılmasını önlemiş olurum” tezinden hareket etti. HİV bulaşması tüm dünyada olduğu gibi, Çin’de ve Türkiye’de de ciddi bir sağlık sorunu. Türkiye’de artıyor HİV’li insan sayısı.

Sakıncaları da büyük

Fakat olay bu kadar basit değil.

1)       Gerçekten bebeklerde HİV’i bulaştırma özelliğinin yok olup olmayacağı bilinmiyor.

2)       CCR5 geni 1990’lı yıllardan beri çok iyi bilinen ve üzerinde çok çalışma yapılan bir gen. Bağışıklığı güçlendirici bir yapısı var. Çeşitli hastalıklara karşı, grip de bunlar arasında, insanı koruyucu bir rolü var.

3)       Bu gende gerçekleşen bazı doğal mutasyonların ise insanı HV’den koruduğuna ilişkin çalışmalar da var.

İnsan genleri çoğunlukla birbirleriyle etkileşimli karmaşık bir fonksiyon ve yapıya sahip. Bir “özelliğimiz” çoğunlukla, tek gen tarafından belirlenmiyor. Birini çıkardığınızda veya değiştirdiğinizde, bedendeki hangi fonksiyonları veya özellikleri bozacağını henüz kesin bilemezsiniz. Çünkü bilim henüz bu konuya hakim değil.

Çinli bilimci, bu “gen operasyonunu” gerçekleştirmişe benziyor, o zaman bir ilke imza attı ve artık önüne geçilemez yeni bir süreç başlattı: Yıllarca tartışılan tasarlanmış insanların doğması.

Konu önemli yarın devam..